معضل زباله های پلاستیک: تهدیدی برای محیط زیست و سلامتی انسان

زمینه‌ای که از روز به روز بیشتر به حیات ما نفوذ می‌کند و تأثیرات جلب توجهی در تمامی ابعاد زندگی دارد، مسأله زباله‌ های پلاستیک است. این مواد چندکاره که در ابتدا به نظر می‌رسد وسیله‌ای برای تسهیل زندگی مدرن ما می‌باشند، اکنون به یک چالش عظیم در حفظ محیط‌زیست تبدیل شده‌اند.

زباله‌ های پلاستیک با حجم بی‌پایانی تولید، مصرف و دفع در سراسر جهان، موجب ایجاد مشکلات جدی برای هوا، آب، خاک و جانداران شده‌اند. این مسئله نه تنها به سلامت محیط‌زیست زمینه‌ای برای نگرش به سوی محافل علمی و محققان فراهم کرده، بلکه ما را نیز به فکر واقعیت‌هایی در مورد تأثیرات زنجیره‌ای این مصرف بی‌نظم و ناموقع قرار می‌دارد.

در این مقاله، به سراغ جزئیاتی از تولید، مصرف و تأثیرات زباله‌ های پلاستیک خواهیم رفت. و سپس با راهکارها و تغییراتی که می‌توانند در کاهش این مشکل مؤثر باشند، آشنا خواهیم شد. به امید آنکه این محتوا کمکی باشد در درک بهتر این موضوع حیاتی و همچنین الهام‌بخش برای اقداماتی برای حفظ محیط‌زیست باشد.

زباله های پلاستیک چیست؟

زباله‌ های پلاستیک، موادی هستند که از پلیمرها تشکیل شده و معمولاً به صورت اشیاء تخریب‌پذیر، بسته‌بندی‌ها، و سایر محصولات پلاستیکی به شمار می‌روند. پلاستیک‌ها از ترکیبات شیمیایی به نام پلیمرها ساخته شده‌اند و به دلیل خواص خاص خود، مورد استفاده گسترده در صنایع مختلف، بسته‌بندی، تولید ابزار و وسایل خانگی، و دیگر کاربردها قرار گرفته‌اند.

پلیمرها موادی هستند که از یک یا چند واحد ساختاری به نام مونومر تشکیل شده و به صورت زنجیره‌ای متصل شده‌اند. این مولکول‌ها اغلب می‌توانند به صورت دائمی شکل‌پذیری یا الاستیسیته را نشان دهند، که این ویژگی‌ها از آنها یک ماده مناسب برای تولید محصولات مختلف می‌سازد.

زمانی که محصولات پلاستیکی به پایان عمر خود می‌رسند یا دیگر نیاز به آنها وجود ندارد، زباله‌ های پلاستیک تشکیل می‌شوند. این زباله‌ها ممکن است شامل اشیاء یکبار مصرف، بطری‌ها، کیسه‌های خرید، قوطی‌ها، لوازم الکترونیکی و سایر محصولات پلاستیکی باشند که به دلیل عدم تجزیه‌پذیری به سرعت تجمع یافته و به محیط‌زیست و اکوسیستم‌ها آسیب می‌زنند.

انواع زباله های پلاستیکی

انواع مختلفی از زباله های پلاستیکی وجود دارد که بر اساس نوع رزین پلاستیکی که از آن ساخته شده اند طبقه بندی می شوند. هفت نوع اصلی رزین پلاستیکی وجود دارد که معمولاً در زباله های پلاستیکی یافت می شوند:

• پلی اتیلن ترفتالات (PET)

PET رایج ترین نوع پلاستیک است که برای بطری های نوشیدنی، بطری های آب، ظروف مواد غذایی و الیاف نساجی استفاده می شود. PET قابل بازیافت است و می توان آن را به محصولات جدیدی مانند بطری های پلاستیکی، لباس و فرش تبدیل کرد.

• پلی اتیلن با چگالی بالا (HDPE)

HDPE نوعی پلاستیک است که برای بطری های شیر، بطری های مواد شوینده، لوله ها و کیسه های پلاستیکی استفاده می شود. HDPE قابل بازیافت است و می توان آن را به محصولات جدیدی مانند لوله ها، نیمکت های پارک و سطل زباله تبدیل کرد.

• پلی وینیل کلراید (PVC)

PVC نوعی پلاستیک است که برای لوله ها، سیم کشی، وینیل و کفپوش استفاده می شود. PVC قابل بازیافت نیست و سوزاندن آن می تواند گازهای سمی ایجاد کند.

• پلی اتیلن با چگالی کم (LDPE)

LDPE نوعی پلاستیک است که برای کیسه های پلاستیکی، روکش های پلاستیکی و کیسه های زباله استفاده می شود. LDPE قابل بازیافت است و می توان آن را به محصولات جدیدی مانند کیسه های پلاستیکی، فیلم های پلاستیکی و لوله ها تبدیل کرد.

• پلی پروپیلن (PP)

PP نوعی پلاستیک است که برای ظروف غذا، نی، طناب و سپر استفاده می شود. PP قابل بازیافت است و می توان آن را به محصولات جدیدی مانند ظروف غذا، سپر و لوله ها تبدیل کرد.

• پلی استایرن (PS)

PS نوعی پلاستیک است که برای فوم استایروفوم، ظروف غذا و بسته بندی استفاده می شود. PS قابل بازیافت نیست و سوزاندن آن می تواند گازهای سمی ایجاد کند.

• سایر

این دسته شامل انواع دیگری از پلاستیک است که به اندازه شش نوع دیگر رایج نیستند. اینها شامل پلاستیک های مهندسی مانند نایلون و پلی کربنات و پلاستیک های مخلوط مانند پلاستیک های مورد استفاده در بسته بندی مواد غذایی است.

مشکلات زباله های پلاستیک

زباله‌ های پلاستیک امروزه یکی از مشکلات جدی و پیچیده در حوزه محیط‌زیست و جوامع بشری می‌باشند. این مشکلات به صورت گسترده‌ای در سطح جهانی احساس می‌شوند و اثرات زیان‌بخشی بر محیط‌زیست، جانوران، انسان‌ها و اقتصاد دارند. در زیر به برخی از مهمترین مشکلات زباله‌ های پلاستیک اشاره شده است:

• آلودگی هوا:

سوزاندن زباله‌ های پلاستیک باعث تولید گازهای مضری مانند دی‌اکسید گوگرد و دی‌اکسید نیتروژن می‌شود. این گازها می‌توانند آلودگی هوا را افزایش دهند و تأثیرات نامطلوبی بر روی سلامت انسان‌ها داشته باشند.

• آلودگی آب:

زباله‌ های پلاستیکی که به صورت نامحدود در محیط‌های آبی مانند رودخانه‌ها و دریاها پراکنده می‌شوند، به آلودگی آب و ایجاد مشکلات برای جانداران آبزیان منجر می‌شوند. همچنین ذرات کوچک پلاستیکی یا میکروپلاستیک‌ها نیز به آب‌ها رخنه کرده و برای ارگانیسم‌های زنده قابل جذب هستند.

• آلودگی خاک:

تجمع زباله‌ های پلاستیکی در خاک منجر به آلودگی خاک می‌شود. این مواد می‌توانند عمق خاک را کاهش دهند و رشد گیاهان را مختلف کنند. همچنین با تجزیه طولانی‌مدت پلاستیک‌ها، مواد شیمیایی آزاد شده و به خاک آسیب برسانند.

• تأثیر بر جانوران و اکوسیستم‌ها:

جانوران زنده ممکن است به صورت تصادفی زباله‌ های پلاستیکی را مصرف کنند یا در آنها گیر کنند. این مواد می‌توانند به جانوران و اکوسیستم‌ها آسیب برسانند و در بلندمدت به بحران‌های اکولوژیکی منجر شوند.

• کاهش منابع طبیعی:

تولید پلاستیک از منابع نفتی و گازهای طبیعی استفاده می‌کند. مصرف بالای پلاستیک به معنای استفاده بی‌رویه از این منابع و کاهش دوام آنها می‌باشد.

• تأثیرات اقتصادی:

مدیریت و پردازش زباله‌های پلاستیک انرژی زیادی را مصرف می‌کند و هزینه‌های زیادی برای جوامع به همراه دارد. همچنین، برخی از کشورها به دلیل آلودگی زیست‌محیطی برای واردات زباله‌ های پلاستیک مجاز نیستند، که موجب مشکلات اقتصادی در برخی کشورها می‌شود.

تحدید مشکلات زباله‌ های پلاستیک و اتخاذ راهکارهای مؤثر برای کاهش مصرف و اثرات منفی آنها، از اهمیت بسزایی برخوردار است.

آسیب های زباله های پلاستیک به سلامتی انسان

زباله‌ های پلاستیک به طور مستقیم و غیرمستقیم تأثیرات منفی بر سلامتی انسان‌ها دارند. در زیر به برخی از آسیب‌های زباله‌ های پلاستیک به سلامتی انسان اشاره شده است:

• مواد شیمیایی مضر:

تولید پلاستیک از مواد شیمیایی مانند بیسفنول-A (BPA) و فتالات ممکن است باعث وارد شدن این مواد به دوره خوراک و آب مصرفی انسان‌ها شود. این مواد مضر به عنوان آلاینده‌های شیمیایی شناخته شده و ممکن است به سلامتی انسان‌ها آسیب برسانند. برخی از این مواد به عنوان مهارکننده‌های هورمونی عمل کرده و به سلامتی افراد، به ویژه کودکان و زنان باردار، آسیب برسانند.

• آلودگی آب و غذا:

پلاستیک‌ها ممکن است در طول زمان تجزیه شوند و موادی که از تجزیه آنها ناشی می‌شوند، به آب و غذاهای ما حاکم شوند. این مواد می‌توانند از طریق مسیرهای مختلف به بدن انسان وارد شده و تأثیرات منفی بر روی سلامتی ایجاد کنند.

• آسیب به دستگاه تنفسی:

سوزاندن زباله‌ های پلاستیکی ممکن است به تولید گازهای مضری مانند دی‌اکسید نیتروژن و ذرات جامد معلق (PM) منجر شود. این ذرات می‌توانند به دستگاه تنفسی آسیب برسانند و به افراد با مشکلات تنفسی خصوصاً آسم و بیماران مزمن، آسیب بیشتری بزنند.

• آلودگی هوا و تغییرات آب و هوایی:

فرآوری و دفع زباله‌ های پلاستیک توسط تجزیه طبیعی یا احتراق می‌تواند به افزایش آلودگی هوا و تولید گازهای گلخانه‌ای، که به تغییرات آب و هوایی و گرمایش جهانی منجر می‌شوند، منجر شود.

• آسیب به سیستم ایمنی:

برخی از مواد افزوده در پلاستیک‌ها ممکن است باعث تحریک سیستم ایمنی بدن شوند و راه را برای بروز حساسیت‌ها و بیماری‌های التهابی بهتر باز کنند.

• تأثیرات جزئیات کوچک:

میکروپلاستیک‌ها، که از تجزیه پلاستیک‌ها به وجود می‌آیند، ممکن است به صورت غیرمستقیم وارد غذاهای انسان شده و به تخریب خصوصیات فیزیولوژیکی سلول‌ها و بافت‌های بدن منجر شوند.

برای مقابله با این مشکلات، استفاده مسئولانه از پلاستیک، بازیافت مناسب، ترویج فرآورده‌های دوستدار محیط‌زیست در زمینه مصرف پلاستیک مؤثر است.

راه حل های حل مشکل زباله های پلاستیک

برای حل مشکل زباله‌های پلاستیک، می‌توان از راه‌حل‌های مختلفی بهره گرفت. در زیر به برخی از راه‌حل‌های اصلی با تأکید بر جنبه‌های مستدام اشاره شده است:

• کاهش مصرف پلاستیک:

ترویج فرهنگ مصرف پایدار و کاهش مصرف پلاستیک، به ویژه پلاستیک‌های یکبار مصرف، می‌تواند به صورت موثری به کاهش حجم زباله‌ های پلاستیک و کاهش تأثیرات زیان‌بخش آنها کمک کند.

• استفاده از پلاستیک‌های دوستدار محیط‌زیست:

ترویج و تشویق به تولید و استفاده از پلاستیک‌های دوستدار محیط‌زیست، که قابل بازیافت و تجدیدپذیر هستند، می‌تواند تأثیرات آلودگی زیست‌محیطی را به حداقل برساند.

• بازیافت پلاستیک:

تشویق به بازیافت پلاستیک و ایجاد سیستم‌های موثر برای جمع‌آوری و بازیافت زباله‌ های پلاستیک می‌تواند به مدیریت پویا و کارآمد زباله‌ های پلاستیک کمک کند.

• تحقیق و توسعه پلاستیک‌های قابل تجدید:

افزایش تحقیقات و توسعه در زمینه پلاستیک‌های قابل تجدید، قابل تجزیه و تحلیل به سرعت، می‌تواند در تولید پلاستیک‌هایی با کمترین تأثیرات زیان‌بخش بر محیط‌زیست و جایگزینی بهتر برای پلاستیک‌های تک‌بار مصرف کمک کند.

• استفاده از فناوری‌های دوستدار محیط‌زیست:

استفاده از فناوری‌های جدید و دوستدار محیط‌زیست برای فرآیندهای تولید، بسته‌بندی و دفع زباله می‌تواند به بهینه‌سازی فرآیندها و کاهش تأثیرات زیان‌بخش مربوط به پلاستیک کمک کند.

• آموزش عمومی:

آموزش مردم درباره اثرات زیان‌بخش زباله‌ های پلاستیک بر محیط‌زیست و سلامت، می‌تواند نگرش عمومی را تغییر داده و به ایجاد رفتارهای مستدام در استفاده از پلاستیک کمک کند.

• توسعه بازار محصولات دوباره‌پردازی شده:

توسعه بازار برای محصولات دوباره‌پردازی شده و استفاده از مواد بازیافتی به جای مواد تازه، می‌تواند توجیه اقتصادی برای بازیافت پلاستیک‌ها ایجاد کرده و تأثیرات مثبتی بر اقتصاد و محیط‌زیست داشته باشد.

همچنین برای حل مشکل زباله‌های پلاستیک، هماهنگی بین افراد، جوامع، کسب‌وکارها و دولت‌ها امری ضروری است تا راه‌حل‌های کامل و مستدام به واقعیت پیوند خورند.

جمع بندی

زباله‌ های پلاستیک با تأثیرات زیان‌بخش زیادی بر محیط‌زیست و سلامت انسان‌ها همراه هستند. تولید بیش از حد و مصرف نادرست پلاستیک، منجر به تجمع زباله‌ های پلاستیکی در سطح جهانی شده و آثار منفی آلودگی هوا، آب و خاک را افزایش می‌دهد. این زباله‌ها با تجزیه کمیاب بوده و ممکن است به مواد سمی تبدیل شوند، از جمله رزیدوهای سمی و میکروپلاستیک‌ها که اثرات آلودگی و تأثیرات زیست‌محیطی را تشدید می‌کنند.

راه‌حل‌های مستدام برای مدیریت زباله‌ های پلاستیک شامل کاهش مصرف، استفاده از پلاستیک‌های دوستدار محیط‌زیست، بازیافت فعالانه و تحقیق در زمینه پلاستیک‌های قابل تجدید و جایگزین‌های بی‌پلاستیک است. همچنین آموزش عمومی به منظور ایجاد نگرش‌های پایدارتر و هماهنگی بیشتر میان افراد، کسب‌وکارها و دولت‌ها نیز از اهمیت بالایی برخوردار است.